Mêkông : Mối nguy từ các đập thủy điện ở thượng nguồn

Các đập thủy điện ở thượng nguồn gây nhiều tác động tới các loài cá trên sông Mêkông.

Trải dài hơn 4.800 km, sông Mêkông có hệ đa dạng sinh thái nước ngọt lớn thứ hai trên thế giới, chỉ sau hệ sinh thái Amazone, với 1.300 loài cá.

Tại Đông Nam Á, có 70 triệu người, thuộc hơn 100 nhóm sắc tộc sống ở lưu vực sông Mêkông, trong đó có 85% kiếm sống trực tiếp từ các nguồn tài nguyên thiên nhiên của sông Mêkông. Nói cách khác, sông Mêkông giữ vai trò sống còn đối với 60 triệu người trong khu vực.

Tuy nhiên, hiện giờ, tương lai của hạ nguồn sông Mêkông, đoạn chảy qua các nước Đông Nam Á như Lào, Thái Lan, Cam Bốt và Việt Nam, đang nằm trong tay các nhà lãnh đạo Trung Quốc. Hãng tin Anh Reuters ngày 24/07/2019 trích dẫn chuyên gia Premrudee Deoruong của tổ chức bảo vệ môi trường Laos Dam Investment Monitor tại Lào, theo đó « hiện giờ, Trung Quốc kiểm soát hoàn toàn dòng sông » và « từ nay, có một mối lo ngại là dòng sông sẽ bị các nhà khai thác đập thủy điện kiểm soát ».

Mực nước sông Mêkông thấp kỷ lục tại Thái Lan

Hiện giờ đang là giữa mùa mưa tại Thái Lan, nhưng mực nước sông Mêkông đoạn chảy qua Thái Lan lại ở mức thấp chưa từng có tính từ một thế kỷ qua. Tại tỉnh Nakhon Phanom, Thái Lan, mực nước sông Mêkông xuống chỉ còn 1.5m, mức thấp nhất trong suốt 100 năm qua, so với mực nước 12m cùng kỳ năm ngoái và mức trung bình 8m hàng năm. Còn ở Nong Khai, mực nước này là 80cm, so với mức 1,5 m của năm 2018.

Một ngư dân làng chài gần 60 năm qua trên sông Mêkông cho Reuters biết là những gì ông chứng kiến năm nay chưa bao giờ xảy ra trong quá khứ. Các ngư dân giờ đây chỉ đánh được cá nhỏ, bởi vì mực nước xuống thấp như vậy thì không thể có cá to.

Theo Cơ quan quốc gia về nguồn tài nguyên nước, mực nước ở 18 hồ chứa nước cung cấp cho các cánh đồng lúa nước ở miền trung và miền đông Thái Lan chỉ đạt 30%, không đảm bảo đủ lượng nước cho hoạt động trồng lúa nước. Trongn khi cách nay một năm, vào tháng 08/2018, 11 trong số những hồ nước trên đã tích đầy nước.

Đúng là mực nước sông Mêkông và các hồ chứa nước xuống thấp như vậy là do mưa ít, hạn hán nghiêm trọng nhất trong suốt thập kỷ gần đây. Theo trạm thủy văn tỉnh Nakhon Phanom, lượng nước mưa trung bình năm 2019 chỉ đạt 90mm/m3 so với mức 300mm/m3 hồi năm 2018.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu khoa học và cư dân trong vùng lo ngại là đợt hạn hán này đặc biệt nghiêm trọng hơn, do các đập thủy điện ở thượng nguồn tạo ra những biến đổi lớn không thể đảo ngược trên dòng sông vốn là nguồn cung cấp nước cho một trong những khu vực trồng lúa nước lớn nhất Đông Nam Á.

Mối nguy từ các đập thủy điện Trung Quốc và Lào

Hiện tại, trên sông Lan Thương (đoạn Mêkông chảy qua Trung Quốc), Trung Quốc đã có 11 đập thủy điện, với tổng sản lượng điện 21.300 megawatt. Không chỉ có vậy, Trung Quốc còn đang lên kế hoạch xây thêm 8 đập ở lưu vực sông, cả ở dòng chính và trên các nhánh phụ. Trung tâm Stimson, trụ sở tại Washington, ước tính những đập này có thể tạo thêm 6.000 megawatt điện cho Trung Quốc.

Các đập thủy điện tại Lào nhiều, nhưng có quy mô nhỏ hơn so với Trung Quốc : 64 đập hiện mang lại sản lượng chưa tới 6.000 megawatt điện, nhưng 63 đập khác đang được xây dựng hoặc được lên kế hoạch xây dựng. Với tham vọng trở thành nguồn cung cấp năng lượng tại châu Á, Lào còn đề xuất xây thêm hơn 300 đập. Kế hoạch này có thể khiến sản lượng điện từ các nhà máy thủy điện của Lào trên sông Mêkông vượt Trung Quốc.

Hồi đầu tháng 07, cơ quan khai thác đập thủy điện Cảnh Hồng của Trung Quốc thông báo giảm xả ½ lượng nước để phục vụ công tác bảo trì trên đoạn sông Mêkông trên lãnh thổ Trung Quốc .

Một nguyên nhân khác là đập thủy điện Xayabury, do một công ty Thái Lan xây dựng tại Lào để cấp điện cho Thái Lan, đã bắt đầu được thử nghiệm từ ngày 15/07.

Vì thiếu nước tưới, chính quyền Thái Lan đã phải yêu cầu nông dân ngưng trồng thêm lúa. Bộ Ngoại Giáo Thái Lan cho Reuters biết họ đã mời đại sứ Trung Quốc tại Thái Lan đến thảo luận về các biện pháp khắc phục khủng hoảng nước trên sông Mêkông do biến đổi khí hậu và hạn hán. Thái Lan cũng đã kêu gọi Lào mở đập Xayaburi xả nước xuống hạ lưu sông Mêkông. Bộ Ngoại Giao Thái Lan sau đó thông báo Trung Quốc và Lào đã xả nước từ các đập thủy điện và mực nước sông Mêkông tại tỉnh Nakhon Phanom đã dâng lên.

Tuy nhiên, trước đó đại sứ quán Trung Quốc không hồi đáp đề nghị bình luận về tình trạng hạn hán. Còn các chuyên gia môi trường cho rằng tình trạng thiếu nước bất thường như vậy là dấu hiệu đáng ngại cho tương lai của sông Mêkông và hệ động thực vật gắn với dòng sông này.

Trang mạng của cộng đồng người Pháp và người nói tiếng Pháp Le petit journal tại Thái Lan hôm nay cho biết các nhà đấu tranh vì môi trường sinh thái hôm thứ Sáu 26/07 đã đệ đơn kiến nghị lên Tòa hành chính tối cao đề nghị chính phủ Thái Lan đình chỉ các dự án mua điện được sản xuất từ đập thủy điện Xayabury tại Lào. Theo dự kiến, đập này sẽ chính thức đi vào hoạt động vào tháng 10/2019 với sản lượng điện 1.220 megawatt.

Nỗi lo của ngư dân

Quỹ quốc tế bảo vệ thiên nhiên WWF cảnh báo khả năng di cư của các loài cá bị xáo trộn, vì các đập thủy điện tác động lên chu kỳ tự nhiên của dòng chảy. Vì thế, WWF kêu gọi hoãn khai thác đập Xayabury cho đến khi có kết quả nghiên cứu mới về tác động của đập này.

Pianporn Deetes giám đốc chiến dịch tại Thái Lan của tổ chức Sông Ngòi Quốc Tế International Rivers than phiền là người ta chỉ quan tâm đến việc khai thác sông Mêkông vì mục đích làm thủy điện, còn cuộc sống và quyền lợi của những người khác sống phụ thuộc vào sông Mêkông đã bị gạt ra ngoài lề.

Theo chuyên gia này, chính tuyên bố của Trung Quốc là các đập thủy điện có thể giúp điều chỉnh mực nước sông Mêkông ở hạ nguồn theo hướng cung cấp thêm nước trong mùa khô và đến mùa mưa thì giữ nước lại đã gây lo ngại về việc con người đang can thiệp vào chu kỳ tự nhiên của sông Mêkông. Việc cố gắng tác động vào dòng chảy của sông qua việc xả nước đập thủy điện có thể tạo ra những thay đổi khó lường.

Hồi tháng 05/2019, tạp chí khoa học Nature trích dẫn kết quả một công trình nghiên cứu của thế giới về tác hại của thủy điện đối với sông ngòi, theo đó tình trạng trên sông Mêkông là đặc biệt nghiêm trọng. Giáo sư Bernhard Lehner, thuộc đại học Canada McGill, cho AFP biết là tính trung bình, ngư dân hàng năm đánh bắt được hơn 1 triệu tấn cá nước ngọt từ sông Mêkông, nhưng hiện giờ có quá nhiều đập thủy điện dự kiến được xây dựng và điều này sẽ rất có thể tác động tiêu cực tới sự sinh sôi phát triển của rất nhiều loài cá.

Hiện nay, ở hạ nguồn sông Mêkông, do không còn nhiều cá to, nhiều ngư dân đã buộc phải dùng những loại lưới có mắt lưới nhỏ hơn để đánh bắt cá nhỏ. Dù không còn thu được nhiều cá như trước đây, nhưng các ngư dân không còn lựa chọn nào khác, vì họ không có nghề nào khác và cũng không có đất để trồng trọt. Họ sống phụ thuộc hoàn toàn vào dòng sông. Mà dòng chảy tự nhiên của sông Mêkông thì nay đang bị tác động ngay chính từ thượng nguồn, đặc biệt là các đập thủy điện khổng lồ của Trung Quốc.

Theo RFI

0

Nước sông Mekong thấp kỷ lục, ĐBSCL bị đe dọa

VTC Now | Bên cạnh những yếu tố chủ quan từ kế hoạch các đập thủy điện tại thượng nguồn thì hạn hán được coi là nguyên nhân lớn nhất khiến mực nước sông Mekong ở mức thấp kỷ lục như hiện nay.

0

Ba cán bộ môi trường bị bắt liên quan đến Formosa Hà Tĩnh

Công an Việt Nam bắt ba cán bộ môi trường ở Hà Nội vì gian dối trong xử lý rác tại nhà máy Formosa, cho rằng họ làm hồ sơ khống để thu lợị.

Nhà máy Formosa Hà Tỉnh

Truyền thông Việt Nam hôm 12/12 loan tin Bộ Công an đã thực hiện lệnh bắt tạm giam đối với 3 người nguyên là cán bộ của Công ty Cổ phần Môi trường đô thị và Công nghiệp 10 (URENCO 10), gồm ông Ngô Xuân Hiếu, nguyên Giám đốc, ông Bùi Trí Bình, nguyên Phó giám đốc và ông Tống Ngọc Thanh, nguyên cán bộ phòng kinh doanh, về hành vi lập khống giấy tờ, thủ tục xử lý rác thải tại Formosa Hà Tĩnh.

Báo Công an Nhân dân nói một đại lý ở Hà Tĩnh đã ký hợp đồng với công ty Formosa để thu gom, xử lí rác thải. Sau đó, đại lí này ký hợp đồng với số cán bộ trên của URENCO 10 thuê xử lí rác thải của Formosa.

Tuy nhiên, khi vận chuyển rác ra Hà Nội, nhóm cán bộ trên không đưa rác về công ty để xử lý mà lập chứng từ khống gây thiệt hại hàng tỷ đồng rồi đưa ra ngoài xử lý nhằm thu lợi, báo Công an Nhân dân cho biết thêm.

Báo Dân trí nói cơ quan công an xác định từ 2013 - 2015, nhóm cán bộ trên ký các hợp đồng thu gom, xử lý ba bên, nhưng hoàn thiện hồ sơ khống, thu về không xử lý ở công ty mục đích để thu lời.

Nhà hoạt động vì môi trường Nguyễn Thiện Nhân ở Bình Dương nói với VOA rằng việc bắt ba cán bộ này cho thấy có bàn tay của Formosa cấu kết với các viên chức nhà nước trong việc che đậy thảm họa môi trường:

“Đây chỉ là những cán bộ thuôc công ty bên ngoài Formosa, nhưng họ cấu kết với Formosa để xử lý chất thải, nhưng thực tế là họ không xử lý, mà chỉ hợp thức hóa giấy tờ cho cái gọi là xử lý đó. Mặt khác, họ còn rút tiền từ ngân sách nhà nước qua việc xuất hóa đơn khống. Tôi nghĩ chắc chắn công ty Formosa có nhúng tay vào việc này và cần thiết phải điều tra luôn cả công ty Formosa để làm rõ và xử lý triệt để.”

Thảm họa biển miền trung xảy ra hồi năm ngoái khi nhà máy thép của hãng Formosa của Đài Loan đặt ở Hà Tĩnh gặp sự cố khi vận hành thử, xả thải độc hại trái phép làm cá chết hàng loạt ở tỉnh này và 3 tỉnh khác.

Ônh Nhân nói qua đó cho thấy có hành vi gian lận trong việc Formosa xử lý chất thải:

“Thường chính quyền rất ngại đụng đến Formosa một cách trực tiếp và chỉ đụng đến các cán bộ kinh tế liên quan mà thôi. Trên giác độ quan sát của người dân thì chúng ta thấy rõ rằng đây là một hành vi gian lận để chôn giấu chất thải của nhà máy Formosa mà không xử lý.”

Tháng 6/2016, Formosa đã nhận trách nhiệm về vụ này và chấp nhận bồi thường 500 triệu đôla cho chính phủ Việt Nam.

Từ đó đến nay, nhà chức trách Việt Nam đã phát tiền đền bù cho những người bị ảnh hưởng nhưng nhiều người vẫn chỉ trích rằng số tiền đền bù và sự minh bạch của chính phủ về vụ ô nhiễm còn chưa thỏa đáng.

0

Tuy Lào đã sửa đổi, đập Xayaburi vẫn gây tác hại cho Việt Nam

07/12/2012- Vào tháng 12/2011, Hội đồng Bộ trưởng của bốn quốc gia thành viên Ủy hội Sông Mekong đã đồng ý đình hoãn kế hoạch xây đập Xayaburi của Lào để nghiên cứu bổ sung nhằm tìm hiểu thêm về những tác động tiêu cực mà Xayaburi và chuỗi 11 đập thủy điện dự định xây trên hạ lưu Mekong có thể gây ra trên môi trường và sản xuất nông ngư nghiệp trong vùng.

Nơi xây dựng đập thủy điện Xayaburi trên dòng chính sông Mêkông, khúc chảy qua Lào
DR/ International Rivers

Trong suốt thời gian qua, Lào luôn luôn tuyên bố hợp tác với các quốc gia láng giềng và đình hoãn công trình Xayaburi, tuy nhiên trong thực tế, Viêng Chăng đã âm thầm tiến hành xây dựng theo dự định.

Ngày 05/11/12 vừa qua, ông Viraphonh Viravong, Thứ trưởng Bộ Năng lượng của Lào cho biết là những quan ngại của các quốc gia láng giềng, đặc biệt là của Cam Bốt và Việt Nam về những tác động tiêu cực của dự án Xayaburi có tính loan toả xuyên biên, đã được chính phủ Viên Chăng đáp ứng bằng cách điều chỉnh phần thiết kế của công trình.

Ông Viravong cho biết thêm là đập thủy điện Xayaburi sẽ được xây dựng dựa trên kỹ thuật toàn hảo hiện đại nhất và là loại đập tràn “run-of-river” không có hồ chứa nước lớn nên không tích lủy phù sa, các loài cá sẽ di chuyển tự nhiên lên xuống dòng sông và đảm bảo không gây ra những tác động tiêu cực có tính loan tỏa xuống Biển Hồ và châu thổ đồng bằng Cửu Long. Lễ động thổ khởi công xây dựng đập Xayaburi đã được tổ chức ngày 07/11/12 và đánh dấu với công tác chuyển dòng nước để bắt đầu xây dựng phần đầu (nằm ở phía bên phải của dòng sông) của công trinh thủy điện.

Sau khi Lào tuyên bố như trên thì hai quốc gia Việt Nam và Cam Bốt đã dịu giọng và tỏ ra không còn chống đối dự án Xayaburi nữa. Về phía Cam Bốt, ngày 06/11/12, thủ ướng Hun Sen tuyên bố ủng hộ công trình Xayaburi với điều kiện không gây thiệt hại cho dòng sông và Cam Bốt. Về phía Việt Nam, ngày 08/11/12, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao chỉ thông báo:  “....Chính phủ Lào quyết định khởi công xây dựng thủy điện Xayaburi sau khi đã điều chỉnh thiết kế của công trình để giảm thiểu tác động đối với hạ du và trong quá trình xây dựng, nếu phát hiện công trình gây tác hại lớn sẽ dừng ngay dự án”.

Thái độ nói trên của hai chính phủ Việt Nam và Cam Bốt đã gây bất ngờ cho các tổ chức bảo vệ môi trường. Từ Sydney, tiến sĩ Huỳnh Long Vân, thuộc Nhóm Nghiên cứu Văn hóa Đồng Nai Cửu Long Úc châu, trả lời phỏng vấn RFI Việt ngữ:

RFI: Xin kính chào tiến sĩ Huỳnh Long Vân. Trước hết, theo ông biết, trên thực tế, Lào có thật sự đã thực hiện những nghiên cứu cần thiết về những tác động của đập Xayaburi hay không?

Tiến sĩ Huỳnh Long Vân:  Mekong là dòng sông quốc tế chảy qua Vân Nam (Trung Quốc), Thái Lan, Lào, Cao Miên và Việt Nam. Trong nhiều năm qua Trung quốc đã tiến hành kế hoạch xây chuỗi những đập thủy điện khổng lồ trên dòng chính sông Lancang với 4 đập đã đưa vào sử dụng và 4 đập khác hoặc đang xây hay nằm trong kế hoạch. Ở vùng hạ lưu, MRC cũng đã lên kế hoạch xây trên dòng chính 11 đập thủy điện, trong đó có đập Xayaburi. Ngoài ra trên các phụ lưu hiện có 15, đến năm 2015 sẽ có thêm 26 đập khác và đến năm 2030 tổng số đập thủy điện trên các phụ lưu Mekong là 71.

Khi công tác xây dựng đập Xayaburi hoàn tất, đoạn sông dài 60-90km ở phần trên con đập, vốn có chiều sâu khoảng 5m, sẽ trở thành hồ chứa nước với chiều sâu trung bình 30m và ở đó, tốc độ của dòng chảy sẽ giảm từ 1m/sec xuống còn 0.1m/sec; điều này làm cho phù sa đọng lại dọc theo hai bờ hồ. Bằng chứng hiển nhiên cho thấy đập Xayaburi làm tích tụ phù sa là chính trong thiết kế của đập Xayaburi có hệ thống xả thải phù sa gồm 4 bộ cửa sổ kép và theo báo cáo kỹ thuật của MRC thì sau 30 năm vận hành, đập Xayaburi sẽ mất 60% năng suất vì phù sa lắng đọng trong hồ chứa.

So với các đập thủy điện của Trung Quốc ở thượng nguồn Mekong, giử lại 45% tổng khối lượng phù sa, khối lượng phù sa đập Xayaburi giử lại ít hơn, tuy nhiên cùng với chuỗi 10 con đập khác dự định xây trên dòng chính và các đập ở các phụ lưu, thì Xayaburi sẽ góp phần giữ lại 25% lượng phù sa nguyên thủy của dòng sông; đây là một thất thoát to lớn, ảnh hưởng đến tính phì nhiêu của vùng đất hạ lưu.

Trong thực tế, Lào chưa hề thực hiện những nghiên cứu có tính tổng thể cần thiết nêu trên và chỉ dựa vào những đề nghị của công ty Phần Lan Poyry và công ty Pháp CNR, để từ đó kết luận đập Xayaburi sẽ không gây ra những tác động nguy hại cho môi sinh và không lan tỏa xuống hạ nguồn.

 RFI: Còn về sự hoán trú của các loài cá, dự án đập Xayaburi được sửa đổi sẽ còn gây tác hại hay không?

Tiến sĩ Huỳnh Long Vân: Trước hết, về hoán trú của cá từ hạ nguồn lên thượng nguồn, Lào cho rằng, dựa trên kỹ thuật tân tiến, đập Xayaburi sẽ được thiết kế với những đường dẫn cá đặc biệt (fish passage) giúp đa số các loài cá di chuyển qua đập.

Đường dẫn cá của đập Xayaburi là “hệ thống hoán trú bực thang” (fish ladder), hệ thống này đầu tiên được phác hoạ giúp cho loài cá salmond di chuyển qua các đập thủy điện ở Columbia, Canada và phương tiện này sau đó đã được trắc nghiệm với đập thủy điện Pak Mun ở Thái Lan nhưng tỏ ra không hiệu quả. Vì thế các chuyên gia về cá đưa ra một số đề nghị bổ túc như sau:

* hệ thống hoán trú cần được làm rộng ra vì sông Mekong có lượng cá rất lớn, dài hơn để giảm bớt độ dốc duy trì năng lượng của cá và chiều cao của các bực thang phải được giảm bớt, vì cá sông Mekong có kích thước nhỏ.

* thiết lập hệ thống hoán trú dọc theo hai bên bờ cũng như ở giữa dòng sông.

* hệ thống hoán trú cần có nhiều “cửa vào” và thiết lập ở nhiều độ sâu và vị trí khác nhau để đón nhận tất cả các loài cá dù sống trên mặt, giữa dòng, ở đáy sông hay các chổ trũng.

* gia tăng tốc độ dòng chảy bên trong hệ thống hoán trú để “tiếp sức” cho cá phóng vọt các bực thang dể dàng và di chuyển lên thượng nguồn.

Ngoài ra còn đề nghị tìm cách biến chế để ô thuyền di chuyển tàu bè qua đập, có thêm chức năng áp tải các loài cá qua đập (navigation lock/fish lock).

Tuy nhiên, các chuyên gia này tỏ ra không lạc quan và cho rằng dù tất cả những khuyến cáo trên được thực hiện, cũng không thể lấy đó làm bảo đảm là một số lớn các loài cá sẽ hoán trú lên thượng nguồn, vì đến nay khoa học và kỹ thuật vẫn chưa tìm ra một giải pháp hữu hiệu dành riêng cho các loài cá của sông Mekong.

 Về hoán trú từ thượng nguồn xuống hạ nguồn, nước trong hồ chứa chảy chậm, khiến cho trứng và các loài cá con không thể di chuyển xuống hạ nguồn kịp thời và thêm vào đó một số sẽ bị hủy diệt khi trôi vào các tổ máy phát điện.

Sau khi đập được xây, các vùng trú ngụ thiên nhiên trong đoạn sông phía thượng nguồn, như mõm đá, vực, vùng đất ngập, sẽ biến mất vì đoạn sông trở thành hồ chứa nước, không còn là những nơi thích hợp cho trú ẩn, sinh sản và tăng trưởng của một số loài cá, vì nhiệt độ của nước trong hồ thay đổi theo chiều sâu.

Toàn thể 6 đập thủy điện ở thượng Lào trong đó có đập thủy điện Xayaburi sẽ hủy diệt từ 23 đến 100 giống cá, tương đương với khối lượng 150 ngàn tấn/năm, do diện tích của khu vực hoán trú bị giảm đi 36%.Vì Xayaburi được xây đầu tiên nên tác hại gây ra sẽ đáng kể nhứt.

 RFI : Về phẩm chất của nguồn nước ở hạ nguồn sông Mekong thì tác động của đập Xayaburi ra sao?

Tiến sĩ Huỳnh Long Vân: Như đã trình bày ở phần trên, đập Xayaburi biến dòng nước tự nhiên chảy nhanh, với tốc độ thay đổi theo mùa, trở nên gần như không chuyển dịch trong hồ chứa; ở hạ nguồn các máy phát điện vận hành suốt ngày đêm với số turnbines hoạt động có thể thay đổi từ 1 đến 10, như thế sẽ làm cho mực nước trong hồ chứa và ở hạ nguồn thay đổi thường xuyên mỗi ngày, lên xuống khoảng 5m; điều này đã nhân thấy ở đập thủy điện Thác Yali của Việt Nam.

Hồ chứa của xây đập Xayaburi có diện tích 49 km2, nước sẽ phủ ngập và hủy diệt cây cỏ dọc hai bờ của đoạn sông dài 60-90km; hủy diệt cây cỏ sẽ làm cho nguồn nước trong hồ cạn kiệt dưỡng khí trong khoảng thời gian vài thập niên điều này dẫn đến sự giảm sút phẩm chất của dòng nước ở hạ nguồn trong một thời gian rất dài.

Theo ước tính của giới chuyên gia của MRC thì diện tích cây cỏ bị phủ ngập là 2000 hectare, trong khi bản đánh giá của Lào là 21 hectare, tức là 100 lần ít hơn; đây là một sai trái khác của Lào, ngụy tạo các dữ kiện để phủ nhận những tác hại thực sự gây ra bởi con đập.

Trên đây là những tác động tiêu cực mà đập thuỷ điện Xayaburi gây ra cho môi sinh và điều chỉnh thiết kế sẽ không hoàn toàn loại hẳn được.

RFI: Ông nhận định thế nào về thái độ của Việt Nam, dường như không còn chống dự án Xayaburi?

Tiến sĩ Huỳnh Long Vân: Tin hai chánh phủ Cao Miên, Việt Nam thay đổi lập trường, không còn chống đối công trình Xayaburi như trước, gây sửng sốt và thất vọng cho cư dân trong lưu vực Mekong và giới bảo vệ môi trường.

 Theo định nghĩa của Goodland 1997, thủy điện “run-of-river“ không có đập ngăn sông, không có hồ chứa, cũng như không làm thay đổi dòng chảy tự nhiện của con sông và điện phát ra từ các turnbines đặt ở đáy sông hay nằm dưới mặt nước và theo định nghĩa của Hill & Hill 1994, thuộc Điên lực Pháp, thì thủy điện run-of-river có hồ chứa nước rất nhỏ và thời gian hồ được làm đầy không quá 2 tiếng.

Qua hai định nghĩa trên, đập thủy diện Xayaburi với chiều ngang 830m, chiều cao 49m và hồ chứa trải dài 60-90km có dung tích 225 triệu m3; với dòng chảy trung bình 3900m3/sec hồ chứa sẽ được làm đầy trong 16 tiếng, như thế không thuộc loại ‘run-of-river”, một nhãn hiệu mang tính thân thiện với môi trường mà Lào cố tình thêu dệt cho con đập từng gây nhiều tranh cải này.

Ở đây ông Viravong đã sử dụng thuật chơi chữ để “che mắt và bịt miệng dư luận” về những tác động tiêu cực của đập Xayaburi và trước chủ tâm đánh lạc hướng quần chúng này, chúng ta thử hỏi tại sao MRC, với đầy đủ thành phần chuyên viên, lại không trình bày trước công luận những nhận định của họ về giá trị thật sự của công tác điều chỉnh thiết kế công trình Xayaburi và tại sao MRC, với chủ trương phát triển bền vững khu vực Mekong, lại lặng tiếng trước quyết định xây đập Xayaburi của Lào, để sông Mekong giờ đây trở thành “nơi trắc nghiệm” cho một số giả thuyết về thiết kế và xây dựng đập thủy điện? Điều này hoàn toàn đi ngược lại khuyến cáo của báo cáo “Đánh giá chiến lược về môi trường SEA” của “Trung tâm quốc tế quản lý môi trường” ICEM Australia; khuyến cáo này đã từng được MRC nhiệt liệt tán thành và phổ biến rộng rải trong quần chúng bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau.

 Ảnh hưởng của địa chánh trị và tập đoàn tài chánh

Vì sao thỏa thuận vào tháng 12/2011 giữa 4 quốc gia thành viên Ủy hội Sông Mekong, yêu cầu chánh phủ Nhật trợ giúp tiến hành những nghiên cứu bổ túc, lại không được thực hiện? Phải chăng đó chỉ là một “chiến thuật trì hoãn” để các phe nhóm có thời gian mặc cả ở hậu trường và liệu địa chánh trị, cùng lợi ích của các tổ chức tài chánh quốc tế, có chi phối đến quyết định tiến hành xây đập thủy điện Xayaburi không?

Khu vực Mekong giờ đây được phát triển và thay đổi rất nhanh chóng, nhưng phần lớn dưới những ảnh hưởng từ bên ngoài, như chủ trương bành trướng thế lực trong vùng Đông Nam Á của các đại cường và sức mạnh của tiền tệ. Nhật Bản và Ngân hàng phát triển Á châu, trong kế hoạch phát triển Tiểu vùng Mekong Mở rộng GMS, đã và đang hổ trợ kế hoạch thiết lập cho toàn vùng một mạng lưới điện cao thế với nguồn điện năng cung cấp từ thủy điện của hai sông Irrawaddy (Miến Điện) và Mekong; trong khi đó Lào đang theo đuổi tham vọng trở thành “ Bình phát điện siêu năng vùng Đông Nam Á”.

Xayaburi chỉ là một “mắc” của chuỗi các đập thủy điện trong khu vực GMS và xây đập thủy điện Xaburi là bước đầu trên đường thực hiện kế hoạch khai thác tổng thể thủy điện vùng hạ lưu Mekong của MRC, từ nay đến năm 2030. Xayaburi là tiền lệ để 10 đập khác được xây tiếp. Tthực thế, Lào vừa hoàn tất công việc chuẩn bị cho đề án thủy điện Pak Beng ở phía Bắc Luang Prabang, và công trinh này sẽ do công ty Trung Quốc Datang International xây dựng. Thêm vào đó phần nghiên cứu khả thi cho đề án Don Sahong tại thác Khone ở biên giới Lào và Cao Miên cũng đã kết thúc.

 RFI: Trước tình hình đó, quan điểm của Nhóm Nghiên cứu Văn hóa ĐNCL Úc châu là như thế nào?

Tiến sĩ Huỳnh Long Vân: Là những công dân Úc gốc Việt, được sinh ra và trưởng thành ở vùng đất miền Tây Nam phần Việt Nam, chúng tôi muốn biết vì sao trong nhiều năm qua Úc châu đã dùng tiền thuế thu của dân, trước tiên để hỗ trợ những chương trình phát triển kinh tế/giảm nghèo trong châu thổ đồng bằng Cửu Long VN (công trình xây cầu Mỹ Thuận, cầu Cao Lãnh, và gần đây với chương trình viện trợ nghiên cứu khoa học CLUES giúp đồng bằng sông Cửu Long đối phó, thích ứng và phát triển bền vững trước những thách thức của biến đổi khí hậu toàn cầu) và kế đến là cùng với một số quốc gia khác tài trợ cho hoạt động của Ủy hội Sông Mekong, nhưng đứng trước quyết định Lào thực hiện một công trình có khả năng làm đổ vỡ kế hoạch giảm nghèo này của Úc, thì chánh phủ Úc lại chọn thái độ im lặng?

 Về phía nhà cầm quyền VN, chúng tôi ước mong giới hữu trách quan tâm nhiều hơn đến cuộc sống của người dân miền Tây trong những thương thảo sắp tới về sử dụng nguồn tài nguyên nước sông Mekong, đừng để những bần dân này tiếp tục gánh chịu thêm thiệt thòi, vì châu thổ đồng bằng Cửu Long VN đã góp phần to lớn cho nền kinh tế của xứ sở, nhưng hiện vẫn còn tồn tại nhiều bất công xã hội, với số người nghèo cao nhứt toàn xứ (ngoại trừ đồng bào thiểu số), số con em học sinh bỏ học rất cao và trong tương lai phải đối đầu với những ảnh hưởng của biến đổi khí hậu toàn cầu.

Nhân đây, chúng tôi xin mạn phép nhắn gởi đến quốc gia làng giềng xứ chùa Tháp, là trong ván cờ thủy điện Mekong, Tonle Sap có chung số phận với đồng bằng Cửu Long. Trước đây ông hoàng Sihanouk đã sai lầm theo chân Bắc Kinh, sản sinh ra Khmer Đỏ để chính chế độ này tàn sát cả triệu người dân Khmer và ngày nay nếu ông Hun Sen lại nối tiếp đường lối ngoại giao này của ông cựu hoàng, ve vuốt ủng hộ âm mưu bá quyền của Trung Quốc nhằm kiểm soát sông Mekong, thì đầu tiên nguồn thủy sản dồi dào của Biển Hồ sẽ bị hủy diệt, khiến cho thêm hàng triệu người Miên bị đói rách, trước khi thảm họa xảy đến cho Việt Nam.

Những tác động tiêu cực có tính tích lủy và lan tỏa xuống hạ nguồn, gây ra bởi đập Xayaburi và chuỗi các công trình khác, sẽ đe dọa nền an ninh lương thực của VN và thế giới cũng như tạo ra muôn ngàn khó khăn cho khoảng 20 triệu đồng bào trong châu thổ ĐBCL VN. Tuy nhiên, hoàn cảnh thực tiển hiện nay cho thấy, mục đích của các cơ quan bảo vệ môi trường, các tổ chức phi chánh quyền NGO’s, những nhóm xã hội dân sự và của riêng Nhóm NCVHĐNCL nhằm vận động cho sự phát triển bền vững và bảo tồn những giá trị văn hoá của khu vực Mekong, ngày càng trở nên khó khăn và vô cùng thách thức.

 RFI: Xin cám ơn tiến sĩ Huỳnh Long Vân.

1

Campuchia cho xây đập ở sông Mekong

03/11/2012- Chính phủ Campuchia vừa chuẩn thuận dự án đập thủy điện gây nhiều tranh cãi trên một nhánh sông Mekong.

Các nhà hoạt động vì môi trường nói dự án Hạ Sesan 2 sẽ ảnh hưởng bất lợi cho đời sống cư dân dọc sông Mekong

Đây là dự án liên doanh giữa Campuchia, Trung Quốc và Việt Nam với tổng đầu tư 781 triệu đô la Mỹ, dự kiến sẽ hoàn tất trong thời gian năm năm.

Dự án đặt ở tỉnh Stung Treng ở miền bắc, có tên là Hạ Sesan 2.

Các nhà vận động vì môi trường nói con đập sẽ gây hại tới sự đa dạng sinh học của dòng sông và sẽ tàn phá cuộc sống cũng như nhà cửa của hàng ngàn người.

Một tuyên bố của chính phủ nói việc phê chuẩn diễn ra sau tám năm nghiên cứu về các hậu quả có thể có đối với môi trường và xã hội.

Tuyên bố nói Thủ tướng Hun Sen đã chỉ thị xây cất nhà mới cho các hộ gia đình cần tái định cư khỏi nơi triển khai dự án.

Meach Mean, nhà hoạt động từ Mạng lưới Bảo vệ Sông 3S (3SPN), ước tính hơn 50 ngàn người sẽ bị ảnh hưởng bởi con đập.

Ông kêu gọi chính phủ hãy tổ chức một diễn đàn công khai để thảo luận về các mối quan ngại trước khi tiến hành dự án.

"Chúng tôi ngạc nhiên về sự phê chuẩn này," ông nói với hãng tin AFP.

"Chúng tôi không được biết rõ về tiến trình xây dựng dự án. Chúng tôi thực sự quan ngại về tác động của nó đối với đời sống của người dân, đối với dòng nước và với hệ sinh thái."

Tranh cãi

Hồi tháng Chín, một bản phúc trình của phái viên nhân quyền Liên hợp quốc Surya Subedi cũng nêu quan ngại về con đập, trong đó nói các cộng đồng dân cư cho rằng họ đã không được tham khảo ý kiến một cách thỏa đáng về dự án.

Nay tuyên bố của Campuchia nói việc thỏa thuận đền bù cho cư dân địa phương đã đạt được, nhưng không nêu tên các đối tác Việt Nam và Trung Quốc của dự án.

Truyền thông Việt Nam từ những năm trước đã loan tin Công ty cổ phần EVN quốc tế (EVNI) thuộc Tập đoàn điện lực Việt Nam là đơn vị tham gia dự án thủy điện Hạ Sesan 2.

Tuy nhiên, các bản tin của Việt Nam tính đến thời điểm này cũng không đề cập tới sự tham gia của Trung Quốc trong dự án.

Việc xây đập trên sông Mekong đã gây ra những tranh cãi rộng khắp tại vùng Đông Nam Á.

Tuy đem lại nguồn điện to lớn cho các quốc gia, nhưng các đập thủy điện cũng đe dọa làm thay đổi nghiêm trọng hệ sinh thái của vùng đồng bằng Mekong.

Năm ngoái, Lào đã phải hoãn việc xây dựng đập thủy điện Xayaburi trị giá 3,5 tỷ đô la do vấp phải sự phản đối của các nước Asean, trong đó có Việt Nam

Hồi 1995, Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam đã thành lập Ủy ban Sông Mekong để hỗ trợ quản lý và công tác điều phối sử dụng các nguồn tài nguyên sông.

Theo BBC

0

Tác động của đập thủy điện hạ lưu Mekong lên đồng bằng Cửu Long

6/2/12-Làm thế nào để dung hòa giữa nhu cầu phát triển thủy điện với bảo vệ môi sinh và an ninh lương thực, đó là bài toán ngày càng nan giải đối với các quốc gia lưu vực sông Mekong. Đây còn là nguồn gốc gây mâu thuẫn ngày càng gay gắt giữa các nước trong khu vực, đặc biệt là giữa Lào và hai nước Cam Bốt, Việt Nam, nhất là vì đối với Việt Nam, tác động của những đập như Xayaburi lên đồng bằng sông Cửu Long sẽ rất nghiêm trọng.

Một đoạn sông Mêkông ở khu vực Tam Giác Vàng ( biên giới Thái Lan, Lào và Miến Điện ).
Reuters

Nghe:
Trong hội nghị lần thứ 18 của Ủy hội Sông Mekong ( MRC ) tổ chức vào ngày 7-8/12/2011 tại Siem Reap, Hội đồng Bộ trưởng bốn nước Cam Bốt, Lào, Thái Lan và Việt Nam đã quyết định hoãn việc xây dựng đập Xayaburi. Thế nhưng, chính phủ Lào có vẻ như vẫn quyết tâm theo đuổi dự án này tới cùng và sẽ tiếp tục vận động.

Nhóm Nghiên cứu Văn hóa Đồng Nai Cửu Long tại Úc, tuy là một tổ chức có mục đích biên khảo về văn hoá và lịch sử nhưng rất quan tâm đến sự phát triển bền vững của vùng châu thổ đồng bằng sông Cửu Long. Trước những nguy cơ tiềm tàng của các dự án đập thủy điện trên sông Mekong, nhóm này đang vận động với các tổ chức quốc tế và giới chính trị của những quốc gia tài trợ Uỷ hội Sông Mekong để kêu gọi hủy bỏ dự án Xayaburi.

Tiến sĩ Huỳnh Long Vân của Nhóm Nghiên cứu Văn hóa Đồng Nai Cửu Long vừa hoàn tất một bài nghiên cứu tựa đề : “Tác động của đập thủy điện Xayaburi và chuỗi các đập bậc thang xây trên dòng chính sông Mekong: Số phận của vùng hạ lưu và châu thổ ĐBCLVN”.

Trả lời phỏng vấn RFI hôm nay, tiến sĩ Huỳnh Long Vân nêu lên một số điểm chính trong bài nghiên cứu này:

Sông Mekong là một dòng sông quốc tế quan trọng, bắt nguồn từ Tây Tạng và chảy qua tỉnh Vân Nam của Trung Quốc, trước khi đến Miến Điện, Lào, Thái Lan, Cam Bốt và Việt Nam. Nếu tính về lưu lượng của dòng chảy thì sông Mekong đứng hàng thứ 8 trên thế giới, nhưng là con sông có khối lượng thủy sản nội địa dồi dào nhứt trên toàn cầu; thuộc loại vĩ đại, nhưng chưa được khai thác có quy củ, mặc dù có một lịch sử hợp tác quốc tế hơn 50 năm.

Lưu vực Mekong là một trong những khu vực nghèo nhất thế giới, bị tàn phá bởi bom đạn. Vì thế nên sau khi chiến tranh Đông Dương chấm dứt, các cơ quan tài chánh thế giới và một số cường quốc như Hoa Kỳ, Úc châu, Nhựt Bản, Liên hiệp các Quốc gia Âu châu, Liên hiệp Quốc, đã tập trung những nỗ lực để giúp tái thiết và phát triển khu vực qua các chương trình xóa đói giảm nghèo. Trong nhiều thập niên vừa qua, nền kinh tế của khu vực Mekong được tăng trưởng, tuy nhiên điều này dẫn đến tình trạng thiếu hụt điện năng.

Các dự án Đập thủy điện trên dòng chính sông Mekong

Nhằm đáp ứng nhu cầu gia tăng điện năng trên, các quốc gia trong lưu vực Mekong, được sự hỗ trợ của các tổ chức tài chánh quốc tế như Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển Á châu đã phác họa các kế hoạch khai thác nguồn nước sông Mekong trong đó có việc xây dựng các đập thủy điện.

Trung Quốc là nước đầu tiên khai thác quy mô tiềm năng thủy điện của sông Mekong và đã đi được nửa đoạn đường trong công trình xây một chuỗi những đập thủy điện khổng lồ trên dòng chính thượng nguồn sông Mekong, với 4 đập lớn đã được đưa vào xử dụng và 4 đập khác trong dự trù. Trong khi đó thì ở vùng hạ lưu sông Mekong các đập thủy điện chỉ được xây dựng trên các phụ lưu như Pak Mun ở Thái Lan, Nam Theun ở Lào và Sesan, Seprok ở Cao nguyên Trung phần Việt Nam.

Tuy nhiên gần đây Cam Bốt và Lào đã thiết lập những kế hoạch xây đập thủy điện trên dòng chính ở hạ lưu sông Mekong với tất cả 11 dự án: 9 nằm trong lãnh thổ Lào và 2 trong phần đất của Cambốt. Trong số 9 dự án thủy điện ở Lào (6 ở Bắc Lào, 2 ở Trung Lào và 1 ở Nam Lào) Xayaburi là đập thủy điện thứ 3 trong chuỗi 6 đập bực thang được dự định xây dựng ở Bắc Lào. Xayaburi là đề án đầu tiên được đem ra cứu xét và gây ra nhiều tranh cãi trong thời gian hơn 1 năm qua.

Đập Xayaburi nằm cách Luang Prabang 150km về phía Nam, thuộc loại “đập tràn”, xử dụng dòng chảy cơ bản để vận hành các động cơ phát điện, có công xuất 1.285MW, được 4 ngân hàng Thái Lan: Kasikorn Bank, Bangkok Bank, Krung Thai Bank và Siam Commercial Bank tài trợ; đầu tư công trình là công ty SEAN và Ch. Karnchang của Thái Lan và phần lớn điện lượng sản xuất sẽ bán cho công ty EGAT-Thailand.

Theo thỏa ước Mekong năm 1995, thì các quốc gia thành viên của MRC, Cam Bốt, Lào, Thái Lan và Việt Nam ngoài việc cam kết hợp tác để đảm bảo sự phát triển bền vững sông Mekong, còn đồng ý về quy trình tham vấn liên chính phủ “Thông Báo-Tiền Tham Khảo-Đồng thuận” (Procedures for Notification, Prior Consultation and Agreement- PNPCA); đây là một quá trình mà các thành viên của Ủy hội phải tuân theo, khi có ý định khai thác dòng chính sông Mekong thí dụ như xây đập thủy điện.

Vì thế, đối với đề án Xayaburi chánh phủ Lào phải tuân thủ tiến trình PNPCA này và ngày 21/09/2010 thông báo với MRC ý định xây đập thủy điện Xayaburi. Tiếp đến MRC chuyển hồ sơ của đề án đến các quốc gia thành viên Cam Bốt, Thái Lan, và Việt Nam cứu xét. Ủy ban hỗn hợp MRC đã lần lượt nhóm họp nhiều lần để thảo luận về đề án thủy điện này. Trong lần họp sau cùng tại Vientiane vào ngày 19/04/2011 kết thúc thời gian ấn định 6 tháng của quy trình PNPCA, Ủy ban Hổn hợp đã không đạt được sự đồng thuận và phải đệ trình lên Hội đồng Bộ trưởng MRC để lấy quyết định. Đại diện của phía Cam Bốt và Việt Nam cho rằng báo cáo EIA (Environmental Impact Assessment) của Lào về những tác động của đập thủy điện Xayaburi trên Môi trường của hạ lưu Mekong thiếu trung thực và có nhiều thiếu sót.

Tác động của 11 đập thủy điện trên hạ lưu sông Mekong và châu thổ ĐBCL VN

Qua các tài liệu tham khảo, chúng ta có thể nhận ra những ảnh hưởng tiêu cực rất trầm trọng mà các đập thủy điện xây trên dòng chính hạ lưu sông Mekong có thể gây ra đối với môi trường, cũng như trên các mặt kinh tế và xã hội.

Môi trường

Nếu dự án xây đập Xayaburi được chấp thuận sẽ tạo ra một tiền lệ để 10 đập thủy điện khác được xây tiếp trên dòng chính của hạ nguồn sông Mekong.

Bảng “Đánh giá Môi trường Chiến lược” (Strategic Environmental Assessment-SEA) của Ủy hội Sông Mekong MRC cho thấy nếu tất cả 11 đập thủy điện này được xây thì 90% khối lượng phù sa sẽ bị giữ lại, ảnh hưởng đến đặc tính phì nhiêu và khả năng bành trướng của châu thổ ĐBCLVN.

Sự sút giảm phù sa vận chuyển xuống hạ lưu còn ảnh hưởng đến cấu trúc của dòng sông và trạng thái cân bằng của nguồn dinh dưỡng: khiến bờ sông bị sạt lở, lòng sông bị bào mòn, các thảm thực vật và các vùng đất trũng bị hủy hoại; nguồn dinh dưỡng N và P bị xáo trộn, tạo điều kiện cho các loài rong, tảo bộc phát, làm tắc nghẽn dòng sông, với hậu quả hệ thủy sinh học bị hủy diệt.

Di trú theo mùa là đặc tính sinh học mang tính sinh tồn của các loài cá và hầu hết khoảng 1700 loài cá của sông Mekong cần phải thay đổi nơi sống, lội xuôi ngược dòng sông hoặc di chuyển đến những vùng đất trũng, vùng ngập nước tìm những nơi thích nghi để sinh sản và tăng trưởng. Vì dòng sông là hành lang hoán trú của loài cá, nên xây các đập thủy điện trên dòng chính sẽ làm gián đoạn chu trình sinh lý thiết yếu của cá, như đẻ trứng, gây giống và tăng trưởng. Đập Xayaburi ngăn cản lộ trình hoán trú của ít nhất 23 loài cá đến vùng thượng nguồn Luang Prabang ở Lào, Chiang Khong và Chiang Saen ở Thái Lan và tối thiểu 41 loài cá có thể bị diệt chủng.

Những ảnh hưởng tiêu cực này sẽ rõ rệt hơn khi tất cả 11 đập được xây và hơn nữa chiều dài của dòng sông sẽ trở thành một chuỗi những hồ nước đọng. Nếu tất cả các đề án được thực hiện, sẽ có đến 40% khối lượng thủy sản trong hạ lưu bị thất thoát, tương đương với khoảng trên 1 triệu tấn cá và trị giá mất mát có thể lên đến 4-5 tỉ Mỹ kim mỗi năm.Ấy là chưa kể đến khối lượng cá sống gần các cửa sông đổ ra biển của châu thổ ĐBCLVN. Tương tự như thế, đối với Cam Bốt, những tác động của 11 đập thủy điện cũng rất nghiêm trọng.

Các quốc gia trong lưu vực hạ nguồn sông Mekong cùng chia xẻ các trận lũ hằng năm. Lũ là món quà thiên nhiên ban cho cư dân lưu vực Mekong. Lũ mang lại sự sống cho hệ sinh thái phức tạp của lưu vực, làm sạch đồng ruộng và đem đến thủy sản cho người dân địa phương. Nếu tất cả 11 đề án thủy điện trên hạ lưu Mekong được xây, thì vào mùa khô các ”đập tràn” phải tích lũy nước để vận hành và như thế miền Tây Nam phần VN sẽ bị cạn kiệt, nước biển tràn sâu hơn vào nội địa làm trầm trọng thêm tình trạng ruộng vườn vốn bị nhiễm mặn vào mùa khô, giảm diện tích canh tác và ngành nuôi trồng thủy sản vùng ven biển cũng gặp khó khăn.

Kinh tế và xã hội

Tất cả 11 đập thủy điện nếu được xây sẽ làm thay đổi vĩnh viễn lối sống có từ ngàn đời của người dân trong vùng, tăng thêm khoảng cách giàu nghèo, làm đổ vỡ cho kế hoạch giảm nghèo trong khu vực, ấy là chưa kể đến những mất mát về mặt kinh tế nông-ngư nghiệp. Như thế, thử hỏi thủy điện có phải là kế hoạch phát triển hợp lý để đánh đổi tiềm năng phong phú và hệ sinh thái đa dạng của hạ lưu sông Mekong mà trong nhiều thế kỷ qua đã nuôi sống khoảng 60 triệu cư dân trong lưu vực?

Những vận động của nhóm Nghiên cứu Văn hóa Đồng Nai Cửu Long tại Úc châu

Do tầm vốc quốc tế của các dự án xây đập thủy điện trên sông Mekong nên trong thời gian qua nhóm đã nỗ lực kết hợp với các tổ chức quốc tế và giới chính trị của các quốc gia tài trợ MRC kêu gọi sự hỗ trợ và tìm cách tạo dựng một kênh pháp lý thích hợp để những nhận định khách quan của Nhóm được chuyển đạt đến các giới chức có thẩm quyền quyết định về đề án Xayaburi.

Hợp tác với The Australian Mekong Resource Centre (AMRC), Sydney University

Tác động của các đập thủy điện xây trên dòng chính hạ lưu Mekong gây ra những biến đổi phức tạp liên quan đến các lãnh vực khoa học, kinh tế, xã hội, nhân sinh.... Học viện Nghiên cứu Tài nguyên Sông Mekong (AMRC) thuộc Đại học Sydney, Australia là một trung tâm nghiên cứu khoa học quốc tế về khu vực Mekong, ngoài công tác nghiên cứu giảng dạy còn là một tổ chức khoa học có mục đích hỗ trợ chiều hướng phát triển hợp lý duy trì sự toàn vẹn, đa dạng của hệ sinh thái khu vực Mekong và tính cộng sinh giữa cuộc sống, những nét văn hoá đặc thù của khu vực, vì thế Nhóm NCVHĐNCL Úc châu đã kết hợp chặt chẽ với AMRC để trao đổi và tiếp thu những kiến thức mới liên quan đến sự phát triển của khu vực Mekong và châu thổ ĐBCLVN.

Kết giao với Tổ chức International Rivers

Nhóm đã kết giao với Tổ chức International Rivers, qua Giám đốc Chương trình Đông Nam Á, Bà Ame Trandem ở Bangkok , cùng với 263 tổ chức phi chánh quyền (NGOs) và trên 22 ngàn người dân của hơn 100 quốc gia trên thế giới kêu gọi hai chánh phủ Lào và Thái Lan hủy bỏ đề án xây đập thủy điện Xayaburi và 10 đập khác trên dòng chính sông Mekong vì những đập này gây ra những tác hại nghiêm trọng đến tương lai vùng hạ nguồn.

Tham khảo với giới chức ngoại giao

Những tranh chấp trước đây trong việc sử dụng nguồn nước và chia sẻ quyền lợi riêng lẻ của từng quốc gia trong các lưu vực sông Nile thuộc vùng đông bắc Phi châu (giữa Ai Cập, Sudan, Tanzania, Ethiopa, Congo, Tanzania, Kenya…..), sông Zambezi ở Phi châu (giữa Zambia, Angola, Zimbawe, Malawi, Tanzania, Botswana, Mozambique và Nambia), sông Jordan ở Trung Đông (giữa Israel, Jordan, Syria và Lebanon), hệ thống sông Ganges-Brahmaputra-Meghna (giữa Ấn Độ, Pakistan, Trung Quốc và Bangladesh) hay chính trong hệ thống sông Murray-Darling-Murrumbidgee (giữa các tiểu bang và vùng lãnh thổ của Úc châu) khiến chúng ta không khỏi băn khoăn nghĩ rằng địa chính trị và lợi ích phe nhóm sẽ đóng vai trò quan trọng ảnh hưởng đến những quyết định về các đề án thủy điện Mekong. Vì thế Nhóm NCVH ĐNCL Úc châu đã ra sức tranh thủ sự ủng hộ của giới chánh trị ở Úc và Hoa Kỳ.

Úc là quốc gia có những chương trình viện trợ cho Việt Nam với mục đích xóa nghèo và đồng thời cũng là một trong số các quốc gia cốt yếu tài trợ cho MRC, nên nhóm NCVHĐNCL đã viết văn thư gởi đến chánh phủ liên bang Úc, Ngoại trưởng Kevin Rudd, trình bày quan điểm của nhóm về những ảnh hưởng tiêu cực không thể đảo ngược của 11 đập thủy điện trên cuộc sống của người dân vùng hạ lưu và châu thổ ĐBCLVN. Cùng lúc Nhóm cũng gởi văn thư đến bà Dân biểu Julie Bishop, Phó chủ tịch đảng Tự do và phát ngôn viên ngoại giao của Liên đảng Tự do-Quốc gia, đối lập ở Quốc hội, nêu lên mối quan ngại về những ảnh hưởng tiêu cực của đập Xayaburi. Ngoài ra, chúng tôi đã gởi văn thư đến Thượng nghị sĩ Jim Webb, Chủ Tịch Tiểu bang Đông Á và Thái Bình Dương tại Thượng viện Hoa Kỳ.

Đối với chúng tôi, việc Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Hoa Kỳ, theo đề nghị của Thượng nghị sĩ Jim Webb, vào ngày 29/11/2011 đã nhất trí thông qua một nghị quyết kêu gọi bảo vệ lưu vực sông Mekong và đình hoãn việc xây dựng các đập thủy điện trên dòng chảy chính của con sông này cùng những lời tuyên bố tại Bali vào tháng 11/2011 của Ngoại trưởng Hoa Kỳ Hillary Clinton trước Diễn đàn Khu vực Đông Nam Á rằng Washington đang hợp tác với Ngân hàng Phát triền Á châu và Liên hiệp các quốc gia Âu châu để cải thiện cơ sở hạ tầng và môi trường ở hạ nguồn sông Mekong cùng kêu gọi ngưng tất cả mọi việc xây thêm đập cho đến khi nào đánh giá toàn bộ các tác động đối với môi trường là những tin tức rất khích lệ, cho thấy sự quan tâm của các quốc gia trên thế giới dành cho công trình bảo vệ sông và khu vực Mekong.

Lào vẫn kiên quyết thực hiện dự án Xayaburi

Trong hội nghị lần thứ 18 của MRC tổ chức vào ngày 7-8/12/2011, tại Siem Reap, Hội đồng Bộ trưởng bốn nước Cam Bốt, Lào, Thái Lan và Việt Nam quyết định hoãn việc xây dựng đập Xayaburi. Bản thông cáo được Ủy hội Sông Mekong công bố sau cuộc họp, cho biết các nước thành viên đã đồng ý là cần phải “ nghiên cứu bổ sung về sự phát triển bền vững và quản lý dòng sông Mekong, kể cả đối với tất cả các dự án thủy điện”. Thông cáo còn cho biết chính quyền Nhật Bản sẽ được tiếp cận để giúp thực hiện việc nghiên cứu bổ sung và những công trình nghiên cứu mới sẽ cung cấp “một bức tranh hoàn chỉnh hơn” về các vấn đề nẩy sinh từ việc xây đập.

Các nhà bảo vệ môi trường, trong đó có Nhóm NCVHĐNCL Úc châu và chánh phủ hai quốc gia Cam Bốt và Việt Nam tỏ ra phấn khởi với kết quả trên. Tuy nhiên kết quả này không có nghĩa là đề án thủy điện Xayaburi đã được khai tử, vì Lào cho thấy sẽ kiên trì vận động.

Đồng ý “nghiên cứu bổ sung” có thể là một chiến thuật để các bên có thêm thời gian thương lượng. Tối thiểu, Lào không lo ngại về phía Thái Lan, vì đầu tư công trình là một tổng công ty của Thái Lan, đề án được 4 ngân hàng Thái Lan đồng ý tài trợ và hầu hết nguồn điện sản xuất sẽ được bán cho Thái Lan; thêm vào đó Bộ trưởng Tài nguyên Thiên nhiên & Môi trường, Ông Preecha Reongsomboonsuk khẳng định là Thái Lan không phản đối đề án.

Điều mà nhiều người đang chờ xem là bằng cách nào chính phủ Lào thuyết phục được Cam Bốt và Việt Nam. Xayaburi không phải là con đập duy nhất được dự định xây trên dòng chính hạ lưu Mekong. Các tổ chức kinh doanh, các tổng công ty của Cam Bốt, Thái Lan và Việt Nam đã có những kế hoạch tham gia xây thêm 10 đập khác. Cả 4 quốc gia hạ lưu Mekong tuy đều có những lo ngại về các tác động tiêu cực đến môi trường, nhưng đồng thời cũng có những lợi ích trong việc xây dựng các con đập. Vì thế, kế tiếp là những màn vận động chánh trị bên trong hậu trường với những mặt cả cũng như đánh đổi, để Phnom Penh và Hà Nội chấp nhận đề án Xayaburi của Lào.

Hơn thế nữa, vấn đề của 11 đập thuỷ điện cần được tìm hiểu trên một phạm vi rộng lớn hơn, qua khuôn khổ hợp tác của tổ chức Tiểu vùng Mekong mở rộng (Greater Mekong Subregion- GMS), vì trong tổ chức này Trung Quốc là một đối tác rất quan trọng và lại có mối quan hệ song phương mạnh mẽ ảnh hưởng đến các chính sách, chủ trương và đường lối của chánh phủ Lào. Thế thì, liệu mối bang giao chặt chẽ này cùng sự kiện Trung Quốc đã từng đơn phương xây đập ở thượng nguồn, bất chấp những phản đối của các quốc gia khác trong lưu vực, đủ khuyến khích Lào theo đuổi con đường cứng rắn đối đầu với Việt Nam trong vấn đề đập Xayaburi không?

Chúng ta ghi nhận sự đóng góp của Nhật Bản trong kế hoạch “nghiên cứu bổ sung”, nhưng qua hai tổ chức MRC và GMS, Nhật Bản đã hợp tác, hỗ trợ mạnh mẽ các chương trình phát triển khu vực Mekong, xem đây là “thị trường thương mại rộng lớn đông người tiêu thụ và có nhiều cơ hội kinh doanh”. Tuy nhiên, để có thể duy trì được vị thế là một điểm đến thực sự hấp dẫn đầu tư, các quốc gia trong khu vực Mekong phải nâng cấp cơ sở hạ tầng, đặc biệt trong các lãnh vực như điện, giao thông và thể hiện được tinh thần hợp tác.

Có thể do nhận thức được những ràng buộc trên, nên Lào đồng ý về vai trò của Nhật Bản trong kế hoạch “nghiên cứu bổ sung” và xem đây như một giải pháp giữ thể diện cho mọi bên, trong khi tìm kiếm một mẫu số chung cho 4 quốc gia hạ lưu về đập thủy điện.

Kết quả của phiên họp Hội đồng Bộ trưởng MRC ở Siem Reap không có nghĩa là sứ mệnh cứu sống dòng sông Mekong đã hoàn tất. Khối đoàn kết gồm những nhà bảo vệ môi trường, các tổ chức phi chính phủ (NGOs) và các xã hội dân sự, với thành phần quan tâm đến sự sống còn của vùng hạ lưu Mekong và châu thổ ĐBCLVN sẽ phải tiếp tục tích cực vận động để giữ cho dòng sông được xuôi chảy, nhằm bảo đảm cuộc sống của hơn 60 triệu cư dân trong lưu vực.

http://www.viet.rfi.fr/viet-nam/20120206-tac-dong-cua-cac-dap-thuy-dien-ha-luu-song-mekong-len-dong-bang-cuu-long

0