Trước hết cần phải đánh giá kỹ càng các mục tiêu của thế lực đang lên. Nếu như thế lực đã xác lập được vị thế cho rằng mục tiêu của thế lực đang lên là ôn hòa do đó ta phải có thái độ thù địch, hoặc nếu như giả định rằng mục tiêu của thế lực đang lên là thù địch do vậy ta phải ôn hòa thì đó sẽ là một lỗi lầm nghiêm trọng (ví dụ như lịch sử quan hệ giữa Chamberlain và Hitler trước Thế chiến II).
Như vậy thế lực đã xác lập được vị thế sẽ có nhiều phương án để ứng phó. Có thể bao gồm từ ra đòn trước đánh phủ đầu và kiềm chế quyết liệt cho đến khuyến khích những hành vi mang tính xây dựng và xoa dịu. Cân bằng tình thế qua việc nâng cao tiềm lực của bản thân và củng cố sức mạnh của các đồng minh cũng là một phương án trung gian. Tất nhiên thế lực đã xác lập được vị thế có thể chấp nhận một chiến lược hỗn hợp.
Có một kiểu chiến lược hỗn hợp được gọi là " bao vây nước đôi", tức là thế lực đã xác lập được vị thế sẽ đặt hy vọng vào điều tốt nhất đó là thế lực đang lên sẽ hợp tác trong khuôn khổ của hệ thống quốc tế hiện hành. Nhưng đồng thời , sẽ phải chuẩn bị đối phó với khả năng xấu nhất bằng cách củng cố năng lực để cản trở những thách thức của thế lực đang lên. Chiến lược bao vây nước đôi là phù hợp hơn cả khi có nhiều bất định trong mục tiêu của thế lực đang lên, đặc biệt trong trường hợp thế lực này theo đuổi một số mục tiêu hạn chế và chọn cách tiếp cận thận trọng đối với các rủi ro trong ngắn hạn nhưng lại không thể hiện các mục tiêu của mình trong dài hạn. Bởi lẽ Hoa kỳ và Nhật bản không thể biết chắc chắn về điểm này nên hai nước đang chơi cờ vây để ứng phó với TQ. Mỗi nước có thể lựa chọn những cách phối hợp khác nhau giữa hợp tác, cùng can dự với củng cố sức mạnh. Quả thực thì TQ cũng đang chơi cờ vây vì TQ đang lo về các ý định của Hoa kỳ và Nhật bản.
Trên thực tế mỗi bên đều đang tự củng cố sức mạnh để giảm thiểu các rủi ro. TQ tăng cường sức mạnh quân sự: vững chắc, đều đặn, có hệ thống và rất ấn tượng. Lấy ví dụ, chính quyền Bush đã bắt đầu một cuộc nâng cấp quy mô các phương tiện khí tài quân sự Mỹ trên đảo Guam để luôn sẵn sàng với một TQ ngày càng mạnh lên. Có điều là trong một thời gian dài người ta đã không tuyên bố lý do của việc tăng cường năng lực quân sự này. Lầu năm góc đang phát triển các luận thuyết quân sự mới và hiện đại hóa các vũ khí sẵn có với tiêu chí là ứng phó với TQ. Nhật bản tìm tòi phương thức phát triển các vũ khí trên không và trên biển trong bối cảnh chung là mối quan hệ đồng minh Mỹ - Nhật đang được củng cố.
Có hai mối nguy hiểm ẩn chứa trong tình huống này. Một là, mỗi bên đều không thoát ra khỏi mối nghi ngờ lẫn nhau, thay vì tăng cường tối đa các cơ hội có được . Hai là, sự tương tác giữa các nỗ lực lập kế hoạch phòng thủ, an ninh lại cho kết quả không tương thích với những ý định tích cực hơn của các nhà lãnh đạo chính trị. Các nỗ lực lập kế hoạch đó cần phải có tầm nhìn xa để đủ thời gian phát triển và bố trí các hệ thống vũ khí tối tân, tinh vi. Hiện nay, Hoa kỳ đang cố gắng đánh giá khả năng và chủ trương của TQ cho giai đoạn sau những năm 2020 và hành động trên cơ sở những dự đoán này. TQ cũng cần hành động như vậy.
Hợp tác và G-2 trong bối cảnh của sự chuyển giao quyền lực
 Ảnh minh họa: eximenb.forum-viet.com |
Căn cứ vào động thái của quá trình chuyển giao quyền lực hiện nay thì ý tưởng về việc TQ và Mỹ cùng hợp tác đã bắt đầu có ý nghĩa. Đó là một yếu tố của sự can dự, vì vậy mà Mỹ dành cho TQ một chỗ trên bàn họp của nhóm các nhà lãnh đạo thế giới, tuy nhiên với mong đợi rằng TQ ra nhập nhóm là để góp phần gìn giữ và thúc đẩy lợi ích của hệ thống quốc tế hiện hành (đây là điều mà chính quyền của Bush đã gọi là ý tưởng về một " cổ đông có trách nhiệm"). Bằng cách nuôi dưỡng và thúc đẩy các thói quen hợp tác , hai nước có thể giảm sự nghi kỵ về những mục tiêu chiến lược của nhau ngay cả khi giải quyết những vấn đề quốc tế. Hợp tác không làm giảm thiểu nỗi lo sợ hoặc loại trừ chiến lược đánh cờ vây, nhưng nó có thể hướng cán cân lực lượng từ gia tăng sức mạnh sang cùng tham dự.
Tuy nhiên, ngay cả khi hợp tác là một giải pháp hay để ứng phó với sự trỗi dậy của TQ thì điều này cũng chưa đủ để buộc phải có G-2 hay một thể chế cùng cai quản thế giới giữa Hoa kỳ và TQ bởi một lý do rất đơn giản.
Thứ nhất, TQ có lẽ chưa sẵn sàng nhận đầy đủ trách nhiệm của một nhà lãnh đạo thế giới, mặc dù các nguồn lực của TQ đang gia tăng nhưng chúng không phải là vô hạn. Các vấn đề nội tại khá nghiêm trọng vẫn chưa được giải quyết , và Bắc kinh cho thấy có vẻ rất thận trọng để không tỏ ra quá ồn ào bên ngoài chỉ vì sợ thất bại và mất mặt. Bởi vậy theo nguyên tắc chỉ đạo" khiêm nhường và thận trọng, không vượt lên dẫn đầu nhưng vẫn đạt mục tiêu" thì yếu tố kiềm chế vẫn là chủ đạo còn yếu tố hăng hái được xếp ở hàng thứ hai.
Thứ hai, không ai có thể biết các nhà lãnh đạo TQ có nghi ngờ rằng sự hợp tác với Mỹ có thực sự hỗ trợ lợi ích của TQ hay không (ngay cả khi họ tuyên bố hùng hồn về điều này). Người Trung quốc hoàn toàn có thể hài lòng với ý tưởng cho rằng cạnh tranh giữa các cường quốc là yếu tố chủ đạo của hệ thống quốc tế hiện nay. Bởi vậy, họ có thể tôn trọng" chương trình nghị sự " do Mỹ sáng kiến như một chiến thuật ẩn mình. Ý tưởng cho rằng các bên cạnh tranh đồng thời vẫn có thể hợp tác vì lợi ích tương hỗ tỏ ra là khá mới mẻ (đối với TQ - ND ).
Hoa kỳ nhìn nhận những khía cạnh rất tiêu cực khi buộc phải cùng lãnh đạo thế giới chỉ với TQ. Tất nhiên G-2 thừa nhận rằng các lợi ích của hai nước (TQ và Mỹ - ND) là rất tương đồng, tuy nhiên lập luận này còn có chỗ phải nghi ngờ. Điều quan trọng hơn cả là Washington tin tưởng rằng các cường quốc chủ yếu khác đều có thể là những đối tác tốt để hợp tác nhằm gìn giữ hệ thống quốc tế hiện nay. TQ và Mỹ không phải các quốc gia duy nhất có đủ năng lực góp phần lãnh đạo thế giới. Nhật bản và Cộng đồng Châu Âu cũng có đủ năng lực đó và họ đã cho thấy thái độ có trách nhiệm của họ như thế nào. Nước Nga cũng xứng đáng có một chỗ ở bàn họp đó. Bởi vậy , nếu Hoa kỳ theo đuổi thể chế G-2 với TQ thì điều này sẽ tước đi sự đóng góp quý báu từ các cường quốc khác và sẽ khai trừ họ khỏi bàn họp của các nhà lãnh đạo thế giới.
Điều mà Hoa kỳ suy tính, bởi vậy không phải là G-2 với TQ mà là "G-một vài" với các cường quốc chủ yếu khác, bao gồm cả TQ. Đã có một số trường hợp cụ thể mà sự hợp tác này diễn ra trên thực tế. Các cuộc hội đàm 6 bên liên quan đến giải trừ vũ khí hạt nhân của Bắc Triều tiên là một trường hợp thu hút được cả Hoa kỳ, TQ, Nhật bản, Hàn quốc, Nga và cả Bắc Triều tiên. Vấn đề chương trình hạt nhân của Iran đang được 05 thành viên thường trực HĐBA LHQ + 1 (Mỹ, Anh, Pháp, Nga, TQ và Đức) cùng hợp tác giải quyết. Đối với nền kinh tế toàn cầu, do sức mạnh kinh tế bố trí phân tán hơn sức mạnh quân sự nên đã hình thành một nhóm các quốc gia đó là G-20 .
Tuy nhiên , các nguyên tắc vẫn giữ nguyên: các vấn đề toàn cầu , một cách phù hợp nhất phải được nêu ra bởi chính các quốc gia tham gia nhiều hơn cả trong những vấn đề liên đới , đồng thời có nhiều năng lực hơn cả để giải quyết vấn đề. Lãnh đạo thế giới không phải là một câu lạc bộ với số thành viên cố định, mà là một sự cùng cam kết về hàng hóa và dịch vụ công (nguyên văn Public good -ND) và hình thành những tập thể nhằm đưa ra các giải pháp phù hợp cho các vấn đề đặc thù. Cách tiếp cận" G-một vài " sẽ tăng cường sự phối hợp trong quá trình ra quyết định và làm tăng số lượng các quốc gia là tác giả của những giải pháp toàn cầu.
Đây không phải là một ý tưởng mới . Đã có thời dàn giao hưởng quyền lực góp phần gìn giữ hòa bình ở Châu Âu suốt vài thập niên sau các cuộc chiến tranh của Napoleon. Franklin Roosevelt có một nhãn quan tương tự nhằm gìn giữ hòa bình và an ninh thế giới trong giai đoạn sau Thế chiến II. Điều mà Roosevelt từng cảm thán: "Một thiết kế Vĩ đại " đã nhìn trước vai trò đầy ý nghĩa lãnh đạo thế giới của Mỹ, Liên xô, Anh và TQ (luận điểm này đã được thể hiện cụ thể khi thành lập HĐBA LHQ). Quan điểm này lại nổi lên sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc với ý tưởng về một " trật tự thế giới mới" do George H.W. Bush (Bush Cha - ND) đưa ra và sau đó được điều chỉnh bởi Bush con và Barac Obama.
Còn tiếp......
* RFA: + Sáng 25-10-2011
* RFI: 25-10-2011
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét